Państwowa Ochrona Przyrody Republiki Słowackiej
Zarząd Jaskiń Słowackich
Tereny krasowe na Słowacji zajmują obszar o powierzchni 2700 km2. Są zróżnicowane pod względem budowy geologicznej, warunków gemorfologicznych i współczesnych warunków klimatycznych. Przykładem krasu wyżynnego i górskiego rozwiniętego w środkowoeuropejskiej umiarkowanej strefie klimatycznej są Słowacki Kras, Kras Murański i Słowacki Raj, Galmus, Tatry Niskie, Wielka Fatra, Góry Strażowskie i 
Małe Karpaty, a także zjawiska krasowe rozwinięte w słowackiej części geologicznej struktury zwanej pienińskim pasem skałkowym (Vršatské bradlá, Pieniny). Przykładem krasu wysokogórskiego jest kras Czerwonych Wierchów w Tatrach Zachodnich, fragmentów Tatr Wysokich i Tatr Bielskich. Zjawiska krasowe rozwinięte w trawertynowych kopcach i kaskadach znajdują się zarówno w obszarach górskich jak i w kotlinach (Dreveník, Bojnice, Bešeniowa). W kotlinach rozwinięty jest także kras izolowanych gór zwanych twardzielcami. Szczególne znaczenie ma tzw. Kryptokras związany z soczewkami wapieni krystalicznych występującymi w obrębie skał nieprzepuszczalnych (Revúcka vrchovina).
Na Słowacji znajduje się ponad 7100 jaskiń, łącznie z krótszymi jaskiniami zwisającego charakteru. Najwięcej zaregistrowanych jaskiń jest w Słowackim Krasie, Tatrach Niskich i Krasie Spisko-Gemerskim ( Słowacki Raj, Kras Murański ), Wielka Fatra, Tatry Zachodnie, Wysokie i Bielskie.
Nasze jaskinie wytworzyły się szczególnie w drugorzędowych wapieniach pochodzących ze średniego triasu, mniej w trawertynach, a niekiedy i w innych rozpuszczalnych skałach. Ponad 180 jaskiń jest wytworzonych w niekrasowych skałach ( andezyty, bazalty i tufy bazaltowe, piaskowce, krzemieńce, granity, łupki, krzemień).
Z punktu widzenia genezy pojawiają się różnorodne rodzaje jaskiń. Syngenetyczne jaskinie wytworzone razem ze skałą, przedstawiają trawertynowe kraterowe jaskinie, jaskinie trawertynowych konstruktywnych wodospadów, wulkaniczno - ekshalacyjne i wulkaniczno - eksplozyjne jaskinie. Epigenetyczne jaskinie, wytworzone geomorfologicznym procesem po powstaniu skały, przedstawiają korozyjne, korozyjno-zawaliskowe, fluwiokrasowe ( korozyjno-erozyjne), fluwiokrasowo-zawaliskowe, szczelinowe, szczelinowo – zawaliskowe, szczelinowo – korozyjne, rumowiskowe, wywietrzone jaskinie i inne.
Najdłuższy jest Demianowski System Jaskiniowy, który wynosi 41 km. Składa się z Jaskini Pustej, Demianowskiej Jaskini Wolności, Jaskini Vyvieranie, Demianowskiej Jaskini Pokoju, Demianowskiej Jaskini Lodowej oraz innych mniej znaczących jaskiń. Najgłębsze są jaskinie Hipmanowe (Starý hrad, Večná robota) na Krakovej holi w Tatrach Niskich, których głębokość wynosi 495 m.
| Kolejność | Nazwa | Położenie | Długość |
|---|---|---|---|
| 1 | Demianowski System Jaskiniowy | Tatry Niskie | 41 133 m |
| 2 | Księżycowy cień | Tatry Wysokie | 31 840 m |
| 3 | Jaskinia Strateńska - Psie diery | Słowacki Raj | 22 264 m |
| 4 | Jaskinia Martwych Nietoperzy | Tatry Niskie | 21 042 m |
| 5 | Sztefanova | Tatry Niskie | 14 740 m |
| 6 | Jaskinia Zlomisk | Tatry Niskie | 10 668 m |
| 7 | Jaworzynka | Tatry Wysokie | 9 335 m |
| 8 | Jaskinie Hipmanove | Tatry Niskie | 7 554 m |
| 9 | Skalistý potok | Słowacki Kras | 7 107 m |
| 10 | Domica – Diabłowa Dziura | Słowacki Kras | 5 368 m |
| Kolejność | Nazwa | Położenie | Głębokość / wysokość n.p.m |
|---|---|---|---|
| 1 | Jaskinie Hipmanove | Tatry Niskie | 495 m |
| 2 | Księżycowy cień | Tatry Wysokie | 451 m |
| 3 | Jaworzynka | Tatry Wysokie | 374 m |
| 4 | Skalisty potok | Słowacki Kras | 336 m |
| 5 | Jaskinia Martwych Nietoperzy | Tatry Niskie | 324 m |
| 6 | Przepaść Jaworowa | Tatry Niskie | 313 m |
| 7 | Jaskinia w Zaskoczy – Na Przednich | Tatry Niskie | 284 m |
| 8 | Czarnogórski System Jaskiniowy | Tatry Wysokie | 232 m |
| 9 | Przepaść Kunia | Słowacki Kras | 203 m |
| 10 | Demianowski System Jaskiniowy | Tatry Niskie | 201 m |
| 11 | Przepaść Tristarska | Tatry Bielskie | 201 m |
Najdłuższą trawertynową jaskinią jest Szczelinowa Jaskinia Pleky (Puklinová jaskyňa Pleky), która znajduje się na Dreveniku w Kotlinie Hornadskiej i osiąga długość 100 m. Najdłuższą jaskinią bradloveho pasma jest Jaskinia Aksamitka ( 330 m) w Pieninach. Najdłuższą pseudokrasową jaskinią jest Jaskinia pod Spiską ( 740 m) w piaskowcach Levoczskich Wierchów.
Najwyżej położone jaskinie znajdują się w Czerwonych Wierchach w Tatrach Zachodnich. W wysokości od 2077 do 2080 m n. p. m. znajduje się przepaść Wyszna Kresanica i następne trzy mniejsze jaskinie. Największą jaskinią z wejściem w wysokości nad 2000 m n. p. m. jest Nowa Kresanica o długości około 820 m i głębokości 183 m. W podziemnym złożu magnezytowym w Podreczanach przy Luczeńcu jest udokumentowana krasowa kawerna na poziomie 120 m n.p.m. Najniżej położoną jaskinię stwierdzono w podziemnym złożu magnezytów w Bankove niedaleko Koszyc podczas wydobywania magnezytu. Jest ona usytuowana na poziomie 50 m n. p. m.
Najbardziej wysuniętą na zachód jaskinią jest Jaskinia Abrazna w części Devinskiej Małych Karpat, która została utworzona przez morze w trzeciorzędzie. Na wschodzie najbardziej wysunięta jest Jaskinia Dakova i Pustajova położona w piaskowcach Bukovskich Wierchów na terenie Parku Narodowego Poloniny. Najbardziej wysunięte na północ są jaskinie wytworzone w piaskowcach Góry Babiej. Na południe najbardziej wysunięte są jaskinie utworzone w wulkanoklastycznych skałach Burdy między ujściem Hrona i Ipla do Dunaju.
Największa znana jaskiniowa sala o objętości 79 017 m3 nazywa się Komora Baśniowa (Rozprávkový dóm) i znajduje się w Jaskini Strateńskiej. Ma długość 192 m, średnią szerokość 46 m, średnią wysokość 11m, powierzchnię 9040 m3. Drugim największym podziemnym obszarem jest Komora Bystricka ( objętość 52 000 m3, wysokość 40 m) w Jaskini Martwych Nietoperzy w Krasie Ďumbierskom.
Największy stalagmit o wysokości 32,6 m znajduje się w Jaskini Krasnogórskiej w północnej części Płaskowyżu Silickiego w Słowackim Krasie. Jaskinia Domica jest jedną z najsłynniejszych jaskiń na świecie pod względem ilości i różnorodności tarcz i bębnów naciekowych. Jaskinia Gombasecka słynie z zwisających ze stropu cienkich, pustych w środku rurek. Największe nacieki białego, miękkiego mleka wapiennego - sintru występują w Jaskini Harmaneckiej.
Trwałe albo okresowe nagromadzenia lodu obserwujemy w więcej jak 60 jaskiniach. Cztery z nich są utworzone w trawertynie a cztery w niekrasowych skałach .Większość z nich znajduje się na terenach o górskim chłodnym, zimnym i bardzo zimnym klimacie (ok. 84,8 %).
Największą objętość lodu stwierdzono w Dobszyńskiej Jaskini Lodowej (110 100 m3), która należy do najcenniejszych jaskiń lodowych na świecie. Ze względu na znane wysokogórskie lodowe jaskinie Eisriesenwelt a Dachstein-Rieseneishöhle v austriackich Alpách czy Jaskini Scărişoara v rumunskim pogórzu Bihor, w których lód znajduje się na wysokości 1100 aż 1120 m n. m., ogromne zlodowacenie Dobszyńskiej Jaskini Lodowej już tysiące lat znajduje się na wysokości tylko 920 – 950 m n.p.m.
Inne znaczące jaskinie lodowe to Demianowska Jaskinia Lodowa, Wielka Lodowa Przepaść na Ohništi w Tatrach Niskich, Lodowa Przepaść w Czerwonych Wierchach oraz inne. Z trwałym nagromadzeniem lodu najniżej usytuowaną jaskinią lodową jest Ladnica Silicka ( Silická ľadnica), której otwór znajduje się na wysokości 503 m n. p. m. na Płaskowyżu Silickim w Słowackim Krasie.
Najbardziej znacząca jest kryptokrasowa Ochtińská Jaskinia Aragonitowa na obszarze Revúckej vrchoviny na zboczu góry Hradok, która była przypadkowo odkryta w 1954 roku podczas drążenia geologicznej sztolni badawczej. Dzięki bogatej i różnorodnej formie szaty naciekowej stawia się do poziomu najcenniejszych aragonitowych jaskiń na świecie.
W środowisku jaskiniowym ze specyficznymi warunkami ekologicznymi pojawiają się liczne endemity oraz relikty fauny wodnej i lądowej. Największy troglobiont – prawdziwe jaskiniowe zwierzę - znalazło się u nas w Jaskini Gombaseckiej a później w Domici. Ślepego krocionoga z rodzaju Typhloiulus sp. ( długość ciała 26 mm, średnica ciała 1,1 mm, 77 członów tułowia i 147 par nóg ) uważamy za pierwszego troglobiontycznego wieloszczeta stwierdzonego na Słowacji. Jest on także posiadającym największą ilość nóg zwierzęciem Słowacji, nawet biorąc pod uwagę powierzchniowe wieloszczety i stawonogi.
W jaskiniach Skały Jasovskiej w Medzevskiej pahorkatinie stwierdzono aż 19 gatunków nietoperzy przebywających na jednym jaskiniowym terenie na Słowacji. W jaskiniowym systemie Diabłowa Dziura – Domica w Słowackim Krasie zaobserwowano 16 gatunków nietoperzy.
Bogatymi znaleziskami kości (kości plejstoceńskich kręgowców) wyróżniają się Jaskinia Niedźwiedzia i Jaskinia Psie Dziury w Raju Słowackim, Jaskinia Niedźwiedzia w Dolinie Janskiej w Tatrach Niskich, Jaskinia Niedźwiedzia w Dolinie Suchej w Tatrach Zachodnich i Jaskinia Vażecka.
Między znaczące znaleziska archeologiczne należy Jaskinia Ardovska , Babska Dziura, Domica, Jaskinia Majda-Hraszkowa, Jaskinia Kostrova (Słowacki Kras), Jaskinia Jasovska (Medzevská pahorkatina), Wielka Jaskinia Rużinska (Čierna hora), Szarkanova Dziura (Volovskie Wierchy), Jaskinia Liskovska (Kotlina Liptowska), Mażarna ( Wielka Fatra), Dupna Dziura (Góry Strażowskie), Jaskinia Preposztska (Kotlina Prievidzská), Diabłowy Piec - Čertova pec (Považský Inovec), Dziurawa Skała (Deravá skala) i Ciemna Skała - Tmavá Skała ( Małe Karpaty) oraz inne.
Najstarsze pisemne wzmianki o jaskini na terenie Słowacji są z lat 1220 i 1224,a nawiązują na Jaskinię na Skałce (Jaskinię Benediktową) przy Trenczynie. Najstarszy napis jest w Jaskini Jasovskiej z 1452 roku.
Pierwszą udostępnioną jaskinią była Jaskinia Plavecka w Małych Karpatach na wniosek właściciela majątku grafa Palffiego około 1802 – 1809 roku. Jaskinię Jasovską udostępnił w 1846 roku przełożony zakonu premonstrantów. Dobszyńską Jaskinię Lodową udostępnili dla zwiedzających w 1871 roku, Jaskinię Bielańską w 1881 roku. Demianowską Jaskinię Lodową zaczęli udostępniować w pierwszej połowie 80–tych lat XIX w.
Dobszyńska Jaskinia Lodowa należy między pierwsze jaskinie na świecie oświetlone elektrycznie. Jej oświetlenie palnikami Bunsena wprowadzono w 1882 roku, a porządne oświetlenie elektryczne w 1887 roku.
Największą roczną odwiedzalność z udostępnionych jaskiń ma Demianowska Jaskinia Wolności (w ostatnich latach 155 - 175 tys. osób). Między najwięcej odwiedzane jaskinie dalej należy: Jaskinia Bielańska, Dobszyńska Jaskinia Lodowa i Demianowska Jaskinia Lodowa.
Jedyną udostępnioną jaskinią z podziemnym spływem dla zwiedzających jest Domica, którą w przeszłości poznaczyły liczne katasrofalne powodzie. W ostatnich latach w jej okolicy wykonywuje się prace ochronne, aby czynność rolnicza nie powodowała erozję ziemi i znieczyszenie wód, które dostawają się do jaskini.
Jedyną udostępnioną jaskinią dla zwiedzających na zachodzie Słowacji jest Jaskinia Driny w Krasie Smolenickim w Małych Karpatach. W porównaniu z naszymi pozostałymi udostępnionymi jaskiniami, w których dominują ogromne i szerokie podziemne przestrzenie, przedstawia kombinację wąskich szczelinowych korytarzy z przepiękną szatą naciekową.
Zabiegi speleoterapeutyczne są wykonywane w Jaskini Bystrianskiej, zdrowotne speleoklimatyczne pobyty w Jaskini Jasovskej i Jaskini Bielańskiej. Początki rozwoju speleoterapii na Słowacji z końca 60-tych i początku 70-tych lat poprzedniego stulecia odnoszą się do Jaskini Gombaseckiej. Na balneoterapię wykorzystuje się Jaskinia Parenica w Sklenych Tepliciach w Štiavnických Wierchach – jako kąpiel parową ją opisał M. Bel już w 1723 roku.
Za narodowe zabytki przyrody jest ogłoszonych 44 jaskiń i przepaści. Jaskinie Słowackiego Krasu, Ochtińska Jaskinia Aragonitowa i Dobszyńska Jaskinia Lodowa z systemem Jaskini Strateńskiej znajdują się na liście światowego dziedzictwa przyrody. Jaskinia Domica została włączona na listę Konwencji Ramsar, która grupuje obszary podmokłe o międzynarodowym znaczeniu. Jest częścią pogranicznego słowacko – węgierskiego systemu jaskiniowego Domica – Baradla.
Ochronę, opiekę i zarządzanie jaskiniami będącymi własnością państwa zabezpiecza Zarząd Jaskiń Słowackich w Liptowskim Mikulaszu. Narodową bazę danych jaskiń tworzy i zarządza Słowackie Muzeum Ochrony Przyrody i Jaskiniarstwa w Liptowskim Mikulaszu, które także zajmuje się ekspozycją dotyczącą jaskiń i jaskiniarstwa. Nowe jaskinie albo części jaskiń odkrywają przeważnie członkowie Słowackiego Towarzystwa Speleologickiego, którzy współpracują również przy dokumentacji i ochronie jaskiń.
Szanowni Państwo, pragniemy poinformować, że w związku ze stanem technicznym i eksploatacyjnym terminali płatniczych, mogą zaistnieć sytuacje, w których płatność kartą płatniczą nie będzie możliwa. Z tego powodu zalecamy posiadanie odpowiedniej ilości gotówki, jeśli chcesz mieć pewność, że będziesz mógł odwiedzić jaskinię. Dziękuję za zrozumienie.
Drodzy Odwiedzający, mamy przyjemność powiadomić, że dzięki sprzyjającym warunkom wodnym, możecie znowu korzystać z podziemnego spływu łodziami w jaskini Domica.
